همه چیز درباره گاز اشک‌آور و راه‌های مقابله با آن

نیروهای امنیتی و انتظامی در درگیرهای خیابانی برای متفرق کردن معترضین از راه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. یکی از راه‌های متفرق کردن معترضین استفاده از گاز اشک‌آور است که موجب عوارض و خطراتی برای سلامت افراد می‌شود. در حالی که عوامل اشک آور معمولا برای کنترل شورش توسط نیروهای مجری قانون و پرسنل نظامی استفاده می‌شوند، استفاده از آنها در جنگ‌ها توسط معاهدات بین المللی مختلف ممنوع شده است. آنچه در این مطلب خواهید خواند:

• گاز اشک‌آور چیست؟
• گاز اشک آور چه اثراتی بر بدن انسان دارد؟
• خطرات گاز اشک‌آور چیست؟
• عوارض گاز اشک‌اور بر بدن چیست؟
• ترکیبات گاز اشک‌آور
• در مواجهه با گاز اشک‌آور چه کنیم؟
• سخن پایانی

گاز اشک‌آور چیست؟

گاز اشک‌آور مجموعه‌ای از مواد شیمیایی است که باعث تحریک پوست، تنفس و چشم می‌شود. این گاز معمولاً در قوطی‌ها، نارنجک‌ها یا اسپری‌های تحت فشار وجود دارد. قرار گرفتن در معرض گاز اشک‌آور ممکن است اثرات متعدد کوتاه مدت و بلندمدت بر سلامتی انسان بگذارد، از جمله ایجاد بیماری‌های تنفسی، صدمات شدید چشمی و بیماری‌هایی مانند نوروپاتی، آسیب بینایی، کراتیت، گلوکوم، و آب مروارید، درماتیت، آسیب‌های قلبی عروقی و سیستم‌های گوارشی و مرگ. این صدمات زمانی بیشتر است که فرد در معرض گاز اشک‌آور با غلظت بالا یا استفاده از گازهای اشک‌آور در فضاهای بسته قرار گیرد.

اگر گاز اشک‌آور برای مدت طولانی یا با دوز بالا در یک منطقه بسته قرار گیرد، اثرات بلندمدت بیشتری بر سلامتی دارد. این گاز می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی و مرگ شود. علائم تحریک معمولاً پس از ۲۰ تا ۶۰ ثانیه بعد از قرار گرفتن در معرض این ترکیب شیمیایی ظاهر می‌شوند و معمولاً در عرض ۳۰ دقیقه پس از ترک ناحیه‌ای که گاز در آن پخش شده، برطرف می‌شوند.

گاز اشک آور چه اثراتی بر بدن انسان دارد؟

تماس با گاز اشک آور منجر به تحریک سیستم تنفسی، چشم‌ها و پوست می‌شود. یکی از اثرات این گاز درد است که به این دلیل رخ می‌دهد که مواد شیمیایی موجود در گاز اشک آور به یکی از دو گیرنده درد به نام‌های TRPA1 و TRPV1 متصل می‌شوند.

TRPA1 همان گیرنده درد است که روغن‌های خردل، واسابی و ترب به آن‌ها می‌چسبند و طعم قوی‌شان را به این گیرنده می‌دهند. گاز CS و CR بیش از ۱۰ هزار برابر قوی‌تر از روغن موجود در این سبزیجات است.

شدت علائمی که بعد از قرار گرفتن در معرض گاز اشک آور تجربه می‌کنید می‌تواند به موارد زیر بستگی داشته باشد:

1. بودن در فضای باز یا بسته
2. میزان گاز اشک آور استفاده شده
3. فاصله فرد با  گاز اشک آور آزاد شده
4. بیماری‌های قلبی، تنفسی و زمینه‌ای فرد

اکثر مردم پس از قرار گرفتن در معرض گاز اشک آور بدون هیچ علامت قابل توجهی بهبود می‌یابند. یک مطالعه که در دانشگاه سانفرانسیسکو انجام شده است، ۴۵۴۴ فرد را که در معرض اسپری فلفل قرار گرفتند بررسی کرده است. محققان دریافتند احتمال بروز علائم شدید پس از قرار گرفتن در معرض گازهای اشک‌آور 1 به 15 است.

خطرات گاز اشک‌آور چیست؟

خطر آسیب جدی دائمی یا مرگ در هنگام استفاده از گاز اشک آور، مانند تمام سلاح‌های غیر کشنده یا با احتمال کشندگی پایین، وجود دارد اما زیاد نیست. خطر مرگ شامل مواقعی می‌شود که برخورد با کارتریج‌های گاز اشک آور اتفاق بیفتد که ممکن است باعث کبودی شدید، از دست دادن بینایی یا شکستگی جمجمه شود که منجر به مرگ فوری می‌شود. در برخی گزارش‌ها از یکی از مهم‌ترین کشورهای خاورمیانه اعلام شده است که آسیب‌های جدی عروقی، عصبی و از کار افتادگی اعضاء بدن برای برخی افرادی که در معرض این گاز قرار گرفته‌اند، رخ داده است. همچنین یافته‌های جدید نشان می‌دهد استنشاق گار اشک‌آور موجب تغییرات قاعدگی در زنان می‌شود.

در حالی که پیامدهای پزشکی  این گازها معمولاً محدود به التهاب جزئی پوست است، با این حال می‌توانند عوارضی با تأخیر نیز داشته باشند. افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی مانند آسم بیشتر در معرض خطر جدی هستند. آنها احتمالاً به مراقبت‌های پزشکی حرفه‌ای نیاز دارند و ممکن است حتی  نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا استفاده از چادر اکسیژن داشته باشند.

عوارض گاز اشک‌آور بر بدن چیست؟

قرار گرفتن پوست در معرض CS ممکن است باعث سوختگی شیمیایی یا آلرژی شدید شود. هنگامی که افراد از فاصله نزدیک ضربه می‌خورند یا به شدت در معرض این گاز قرار می‌گیرند، صدمات چشمی شامل زخم قرنیه می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شود. همچنین به طور مکرر و زیاد قرار گرفتن در معرض گاز اشک آور خطر ابتلا به بیماری های تنفسی را افزایش می‌دهد.

در اعتراضات ۲۰۱۹-۲۰۲۰شیلی، برخی افراد در اثر برخورد نارنجک‌های گاز اشک آور، بینایی کامل و دائمی در یک یا هر دو چشم خود را از دست دادند.

بعد از اعتراضات سال ۲۰۲۰ در ایالات متحده آمریکا گزارشی در پورتلند ارائه شده است که نتایج قابل تأملی درباره استفاده از گاز اشک‌آور دارد. اکثر معترضانی که در این اعتراضات در پورتلند، در معرض گاز اشک آور قرار گرفتند، گزارش کردند که مشکلات جسمی یا روانی و مشکلات سلامتی را بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض این گاز تجربه کرده‌اند. همینطور تعداد بیشتری از افراد در روزهای پس از آن دچار مشکلات جسمی و روحی شدند. این گزارش نشان می‌دهد اغلب افرادی که در معرض این گاز قرار می‌گیرند به مراقبت پزشکی نیاز دارند.

علائم چشمی

یکی از شدیدترین عوارض استنشاق و مواجه انسان با گاز اشک‌آور بروز علائم چشمی است. بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض گاز اشک آور، ممکن است علائم چشمی زیر را تجربه کنید:

پاره شدن، بسته شدن غیر ارادی پلک‌ها، خارش، سوزش،‌کوری موقت،‌تاری دید،‌ سوختگی‌های شیمیایی. اما استنشاق طولانی مدت یا در فاصله نزدیک این گاز می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• کوری
• خونریزی
• آسیب عصبی
• آب مروارید
• فرسایش قرنیه

علائم تنفسی و گوارشی

علائم تنفسی و گوارشی از دیگر علایم شایع گازهای اشک‌آور هستند. تنفس گاز اشک آور می‌تواند باعث تحریک بینی، گلو و ریه‌های شما شود. افرادی که از قبل مشکلات تنفسی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به علائم شدید مانند نارسایی تنفسی هستند.

احساس خفگی و تنگی نفس، سوزش و خارش بینی و گلو،‌ مشکل در تنفس، سرفه کردن، ترشح بزاق، تنگی قفسه سینه، حالت تهوع، استفراغ،‌اسهال و نارسایی تنفسی از علایم عمومی هستند. در موارد شدید، استنشاق غلظت بالای گاز اشک آور یا قرار گرفتن در معرض آن در فضاهای بسته یا برای مدت طولانی می‌تواند منجر به مرگ شود.

علائم پوستی

هنگامی که گاز اشک آور با پوست در معرض تماس قرار می‌گیرد، می‌تواند منجر به تحریک و درد شود. در موارد شدید این سوزش می‌تواند برای روزها ادامه داشته باشد. علائم دیگر عبارتند از: خارش، سرخی، تاول ها،‌درماتیت آلرژیک و سوختگی‌های شیمیایی.

سایر علائم گاز اشک آور

به گفته پزشکان حقوق بشر، قرار گرفتن طولانی مدت یا مکرر در معرض گاز اشک آور می‌تواند علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را ایجاد کند. همچنین قرار گرفتن در معرض گاز اشک آور می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب یا فشار خون شود. این گاز در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، می‌تواند منجر به ایست قلبی یا مرگ شود. برخورد با گاز اشک آور می‌تواند منجر به آسیب تروماتیک نیز شود. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض گاز CS خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد یا باعث ناهنجاری‌های جنینی می‌شود.

ترکیبات گاز اشک‌آور

دو گاز اشک آور که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: ω-کلرواستوفنون یا CN و o-chlorobenzylidenemalononitrile یا CS. نوع اول جزء اصلی عامل آئروسل Mace است و به طور گسترده در کنترل شورش استفاده می‌شود و بیشتر روی چشم‌ها تأثیر می‌گذارد.

CS محرک قوی‌تری است که باعث احساس سوزش در دستگاه تنفسی و بسته شدن غیرارادی چشم‌ها می‌شود، اما اثرات آن سریعتر از بین می‌رود. تنها پس از 5 تا 10 دقیقه تنفس هوای تازه همه چیز بهبود می‌یابد. سایر ترکیبات مورد استفاده یا پیشنهاد شده به عنوان گاز اشک‌آور عبارتند از: برمواستون، بنزیل بروماید، اتیل برمواستات، زایلیل برومید و α-بروموبنزیل سیانید.

در مواجه با گاز اشک‌آور چه کنیم؟

هیچ پادزهری برای گاز اشک‌آور وجود ندارد، بنابراین درمان آن متکی بر مدیریت علائم فردی است. اگر احتمال می‌دهید جایی ممکن است از گاز اشک‌آور استفاده شود این موارد رعایت کنید:

1. نباید بدون دستکش قوطی‌های گاز اشک‌آور را از زمین بردارید چون فوق‌العاده داغ هستند.
2. سعی کنید سریع از محلی که گاز اشک‌آور زده شده دور شوید
3. عینک محافظ بزنید و از چشم‌های‌تان محافظت کنید.
4. ماسک پزشکی،ماسک N95، ماسک سه لایه یا ماسک سه بعدی استفاده کنید. 
5. آرایش نکنید. مواد آرایشی بر پایه روغن ممکن است باعث چسبیدن گاز اشک آور به پوست شما شوند.
6. هیچ نوع کرم ضد آفتاب یا مرطوب کننده نزنید. خاصیت روغنی این مواد ممکن باعث چسبیدن اشک‌اورها به پوست شما شوند. این در حالی است که شستن و پاک کردن این مواد اشک‌آور و شیمیایی از صورت بسیار سخت است.
7. آب به صورت و چشم‌های‌تان نزنید.
8. از دستکش و جوراب استفاده کنید و تا آنجا که ممکنه بدن‌تان را بپوشانید. 
9. سیگار روشن کنید. دود آن سوزش چشم‌ها را کم می‌کند.
10. چشم‌هاتون نمالید
11. بعد از اینکه از محوطه مسموم خارج شدید و به خانه یا هر جای امن رسیدید لباس‌های‌تان را سریع عوض کنید.
12. صورت‌تان را آب  نمک بشورید.
13. حمام کنید و بدن‌تان را آب و صابون به خوبی بشورید.
14. اگر حالت خارش آلرژیک دارید از آنتی هیستامین استفاده کنید.
15. اگر درد دارید از مسکن‌های خوراکی استفاده کنید.
16. در صورت بروز هر نوع علامتی بیش از چهار ساعت سریع به مراکز درمانی یا پزشک مراجعه کنید.

سخن پایانی

گاز اشک‌آور معمولاً توسط مجریان قانون برای کنترل شورش‌ها و جمعیت استفاده می‌شود و به طور کلی روشی کم خطر برای مدیریت شورش‌ها در نظر گرفته می‌شود. اما هنوز بحث‌هایی در مورد زمان استفاده از آن وجود دارد.
اکثر مردم بدون عارضه از گاز اشک آور بهبود می‌یابند. با این حال، افرادی که در معرض دوزهای زیاد آن قرار می‌گیرند یا دارای مشکلات سلامتی قبلی هستند، ممکن است علائم شدیدی مانند نارسایی تنفسی، کوری و حتی مرگ را تجربه کنند. اگر در معرض گاز اشک آور قرار گرفتید، فوراً با یک متخصص تماس بگیرید تا درمان مناسب را دریافت کنید.